Onderstaand artikel werd geschreven door en gepubliceerd in KAS Magazine.
De omgeving verandert sneller dan de tuinbouw. Om haar vooraanstaande positie te behouden zal de Nederlandse glastuinbouw hier radicaal moeten veranderen. Ze moet stapsgewijs transformeren naar een hoogwaardige, multifunctionele, duurzame sector. De leidraad daartoe vormt de in april gepresenteerde Roadmap Next Economy Greenport.
Greenport West-Holland is volop in beweging. De glastuinbouw vormt nog steeds de economische draaischijf van de Greenport. Deze zeer innovatieve sector staat wel onder druk. Zo kampt ze met groeiende internationale concurrentie, lage opbrengstprijzen, smallere marges, een verzadigde markt en een toenemende versnippering. Daarnaast is er weinig aanwas van innovatieve ondernemers. Om dit het hoofd te bieden zal de sector zich opnieuw moeten oriënteren. Zoeken naar nieuwe producten en/of nieuwe verdienmodellen. „We produceren wel goed, maar niet de goede dingen”, vat transitieprofessor Jan Rotmans van DRIFT de actuele situatie samen. Om het tij te keren zal de Greenport West-Holland zich opnieuw moeten uitvinden. Dat vraagt richting het jaar 2050 om een transitie naar een hoogwaardige, multifunctionele, duurzame Greenport; om een heroriëntatie: een cultuuromslag, een nieuw soort ondernemerschap, en een nieuwe vorm van samenwerken. In een notendop vormt dit de rode draad van het in april gepresenteerde ‘Roadmap Next Economy Greenport.’
Toekomstbeeld
Hoe zou de Greenport er na een grootschalige en noodzakelijke transitie er in 2050 dan uit kunnen zien? Tijdens enkele Arenasessies (een vorm van co-creatie die bestaat uit een luister- en een discussiedeel) in 2017 is, onder leiding van Jan Rotmans, gebrainstormd over een aantal streefbeelden voor de Greenport in 2050. Een van de streefbeelden uit de ‘Roadmap Next Economy Greenport’ is dat de Greenport zich in 2050 heeft ontwikkeld tot een soort gezondheidscentrum. Een gezondheidscentrum dat zich richt op het voorkomen van ziekten in plaats van herstel. De apotheek maakt dan plaats voor de groentezaak. Paprika’s en andere groenten vervangen steeds meer pillen. Bovendien hebben vervuilende, lineaire en fossiele praktijken plaatsgemaakt voor duurzame processen die zichzelf volledig circulair en op schone energie draaiende houden. Dit geldt ook voor de voedselproductie. In 2050 terugkijkend op 2018, is het ondenkbaar dat destijds groente werden vernietigd. Wat nog het meest is veranderd: het landschap. Het onderscheid tussen stad en achterland is volledig verdwenen. Als een ander streefbeeld werkelijkheid wordt staat Nederland in 2050 internationaal bekend als één grote DeltastadNL, waarin wonen, werken, clean-tech industrie en voedselproductie is opgenomen. Het gebied van de voormalige Greenport Westland- Oostland en de omliggende stedelijke agglomeraties is in dat streefbeeld getransformeerd tot één groot, aantrekkelijk woon- werk- en productiegebied: “Greenpark” en Greenport staat op de kaart als ‘Chlorophyl Valley’. De traditionele sector van het begin van deze eeuw is in dit streefbeeld omgeturnd tot een bonte, dynamische verzameling van bedrijven in allerlei soorten en maten. Er wordt op smaak, textuur en vorm geproduceerd. Er wordt geëxperimenteerd. Er wordt uitgewisseld. Financiers zijn er als de kippen bij wanneer zich een nieuwe beloftevolle start-up zich meldt, want Chlorophyl Valley is van de makers.
Transitiepaden
Stel, het is 2050 en de Greenport stelt zich de vraag: wie waren de aanjagers en hoe en waarom hebben ze daartoe besloten? Antwoord op deze vragen geven de ‘transitiepaden’. Tijdens de Arenasessies zijn zes transitiepaden besproken. Zes verschillende, inhoudelijke paden die elkaar op verschillende manieren kunnen versterken. Die bovendien steeds in eigen combinaties tot specifieke streefbeelden kunnen leiden naar: een betekenisvol leven; een aantrekkelijk greenparklandschap; smart health; basisvoedselinkomen; nutra-molecular refinery en/of naar een energie-positieve, circulaire Greenport.
Radicale innovatie
Om de geschetste streefbeelden voor 2050 te realiseren is een radicale innovatie nodig. „En daar ontbreekt het nog aan”, zegt DRIFT directeur Jan Rotmans. Hij is als kartrekker bij de Roadmap betrokken. Rotmans legt uit dat je de Roadmap Next Economy Greenport moet zien als de richtingwijzer voor de toekomst. Het zorgt voor een nieuwe toekomstvisie op de Greenport als icoon van de nieuwe, circulaire, digitale economie. Rotmans: „Op basis van de gewone innovaties is de Greenport heel goed bezig. Maar op het vlak van radicale innovatie, met andere producten je geld verdienen, verloopt het minder vlot. We produceren wel goed, maar niet de goede dingen. Als ondernemer is het daarom zaak nu een tweede lijn (schaduwlijn) te ontwikkelen. Je blijft dan je huidige dingen gewoon doen, maar ga je gelijktijdig afvragen waar je over 20 jaar je geld mee kunt verdienen. Het zijn niet de grootste of slimste bedrijven die overleven, maar de meest wendbare!” Volgens Rotmans is het zaak om met een frisse blik te kijken en een aparte visie ontwikkelen voor de komende 10-15 jaar en bovendien kennis op een hoog niveau te delen. Hij denkt daarbij heel breed. „Welke nieuwe producten kunnen we telen? Wat is de invloed op Greenport van b.v. 3-D printers, robots en blockchain?” Rotmans gaat ver in zijn visie. Zo verwacht hij dat tuinders binnen 10 tot 15 jaar volop gewassen telen voor de farmaceutische en cosmetische industrie. „Tuindersbedrijven groeien uit tot een soort apotheek voor de rest van de wereld.” Het radicaal verzetten van de bakens is daartoe ook hoog nodig. „Met het blijven telen van bulkproducten worden we ingehaald. In landen als Portugal, Israel en Spanje kunnen ze dit veel goedkoper”, signaleert Rotmans. Hij steekt zijn waardering voor de tuinders niet onder stoelen of banken. „De sector doet het de laatste twee jaar financieel beter en kenmerkt zich door hoogwaardig vakmanschap. Ze beschikt over uitstekende logistiek & infra en teelt gezonde producten.” Maar volgens Rotmans is de sector onvoldoende wendbaar, is er weinig veranderingsgezindheid en is er sprake van klassiek ondernemerschap. Andere factoren die hij aanstipt zijn: de onderlinge concurrentie, het gebrek aan kennisdeling en de afwezigheid van een éénduidige toekomstrichting. Rotmans waarschuwt de Greenport voor de snel veranderende omgeving. Rotmans: „De glastuinbouw zal zich opnieuw moeten oriënteren en radicaal moeten veranderen. Wel stapsgewijs gedurende lange tijd. Zoeken naar nieuwe producten en nieuwe verdienmodellen. ”
Welke richting?
Jolanda Heistek, programmamanager bij Greenport onderschrijft de woorden van Jan Rotmans. Ook zij onderstreept dat de wereld snel verandert en de tuinbouw daarin moet meebewegen. Heistek: „Stilstand betekent achteruitgang.” De Roadmap Next Economy Greenportwil beweging in de sector genereren. De Roadmap probeert daartoe antwoord te geven op de vraaghoe te veranderen en in welke richting. Jolanda Heistek:„De glastuinbouw is één van de innovatiefste sectoren in Nederland. Maar de Greenport (de samenwerkende partijen binnen het regionale tuinbouwcluster) moet zich opnieuw uitvinden. Dat vraagt niet alleen om een transitie naar een hoogwaardige, multifunctionele, duurzame Greenport. Maar ook een heroriëntatie; een cultuuromslag, een nieuw soort ondernemerschap en nieuwe vormen van samenwerken. De Roadmap Next Economy Greenport is dan ook géén blauwdruk, maar een richtingwijzer met een aantal uiteenlopende paden.”
Transities
De Roadmap Next Economy Greenport is in een notendop samengevat: een langetermijnvisie, een richtingwijzer, hoe te komen tot een circulaire economie”, vat Jolanda Heistek samen. Meer uitgebreider: „De Roadmap Next Economy Greenport is een vervolg op de Roadmap Next Economy van de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Kernvraag in deze roadmap was: ‘Hoe maken we de Metropoolregio Rotterdam-Den Haag toekomstbestendig? Hierin werkte de hele regio aan de routekaart naar een nieuwe economie voor alle sectoren in deze regio. In aanvulling hierop wilden Greenport West-Holland, Rabobank Westland, gemeente Westland en provincie Zuid-Holland graag weten wat dit concreet betekent voor het regionale tuinbouwcluster. Reden voor deze partijen om te komen tot deRoadmap Next Economy Greenport. Hierin wordt ingezoomd op het tuinbouwcluster. Daarnaast worden er ook cross-overs gemaakt naar andere sectoren zoals de haven, de gezondheidszorg en de bebouwde omgeving. Ruud van der Vliet, directeur bedrijven van de hierin participerende Rabobank Westland, wijst op de dringende noodzaak van deze roadmap. „We moeten naar heel ingrijpende transities. Transities die wél echte veranderingen teweegbrengen. We moeten wel. Immers de wereld om ons heen verandert steeds sneller.”
Businessideeën
Hoe kunnen we de toekomst dichterbij brengen? Dat vraagt concrete businessideeën. In dit kader werden tijdens de laatste Arenasessies enkele businessideeën besproken. Een van hen is afkomstig van het Rotterdamse creatieve ontwikkelbureau BLOC. Ruben Lentz van BLOC ziet nieuwe woonvormen in de kassengebieden ontstaan. „Dit door de koppeling van woningbouw en glastuinbouw. Woonvormen die gelijktijdig invulling geven aan de woningnood, zorgen voor opvallende woon-/werkvormen, ambitieuze mensen naar zo’n gebied lokken en bovendien energieneutraal zullen zijn.”
